Po 25 latach od transformacji demokracja w Polsce wciąż szwankuje. Politycy lekceważą wyborców, a wyborcy polityków. Polacy nie partycypują w życiu publicznym, bo mało komu zależy, by byli aktywni. Społeczeństwo obywatelskie jest w Polsce zjawiskiem incydentalnym, widocznym raz w roku podczas Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy.

Takie między innymi tezy stawia niezależny publicysta Roman Mańka w swojej nowej, trzeciej już książce p.t. „Moment krytyczny”, która właśnie ukazała się w ramach projektu Rozpisani.pl (Grupa PWN). I jak nietrudno się domyślić to dość krytyczna analiza  stanu państwa polskiego i jego ostatnich 25 lat.

Dwie rzeczy w Polsce szwankują szczególnie: sposób kreacji oraz selekcji elit, a także aktywność obywatelska. Elitom nie zależy, aby społeczeństwo było aktywne i powstała demokracja uczestnicząca, gdyż w stanie inercji społecznej łatwiej zdobywać i utrwalać władzę. Z drugiej strony ludzie nie angażują się w życie publiczne, bo mają silne poczucie braku wpływu na cokolwiek.

W „Momencie krytycznym” autor opisuje jak po przegranych wyborach na szefa dolnośląskich struktur PO, Grzegorz Schetyna (…) powiedział do delegatów: „Zawsze najważniejsza będzie Platforma”. Ta wypowiedź świetnie ilustruje partykularny sposób myślenia polskich polityków: partia ważniejsza jest od państwa. Państwo jest traktowane jako dostarczyciel łupów, teren polowania na różnego rodzaju beneficja i synekury, nie jako dobro wspólne.

Zdaniem Mańki transformacja w Polsce nie dokonała się radykalnie, na zasadzie przełomu, lecz była procesem o charakterze ewolucyjnym. To jej największa zaleta, ale równocześnie poważna wada. W dobie przemian ustrojowych wiele tworzonych niby od nowa instytucji demokratycznych zostało obarczonych ekwipunkiem postkomunistycznym.  

Publicysta wskazuje, że Polski system demokratyczny jest hybrydą, zawiera mnóstwo sprzeczności: wydaje się być zdecentralizowany, jednak w gruncie rzeczy zasadza się na mechanizmach centralistycznych – procedury selekcji elit i kadr są centralistyczne, oparte na klientelizmie wobec centralnych partyjnych liderów i ich „dworów”. Nie ma symetrii pomiędzy źródłami legitymizacji władzy a skutecznością rządzenia, czyli realnymi prerogatywami wykonawczymi: mamy słabego prezydenta z silnym mandatem i silnego premiera ze słabym mandatem; to zgrzyt konstytucyjny, generujący ostre polityczne konflikty. Również system wyborczy jest niespójny: brakuje symetrii pomiędzy zindywidualizowanym aktem głosowania a procedurami przeliczania głosów na mandaty; w obszarze administracji państwa istnieje rozległa luka, zaś na poziomie województw dualizm zarządzania.

Dlatego autor „Momentu krytycznego” uważa, że państwo i życie publiczne wymagają gruntowej przebudowy. Do tego potrzebne są jednak pojednanie, zgoda narodowa oraz szerokie przyzwolenie obywateli. Trzeba wznieść się ponad podziały, zlikwidować zarzewia konfliktów. Polacy muszą nauczyć się stać obok sporów, przezwyciężać różnice zdań i opinii, w imię interesu narodowego. Muszą zostać jasno sformułowane cele polskiego państwa, wokół których zjednoczy się cały naród. Należy szukać rzeczy oraz wartości, które łączą.

Oprócz „Momentu krytycznego” Roman Mańka mam na koncie jeszcze dwie książki. Razem z Łukaszem Ziają był współautorem „Łańcuch poszlak. Wielka gra mafii i rosyjskich służb specjalnych”. Napisał także „Strefę tabu. Największe afery III RP”. Jest dziennikarzem śledczym, ekonomicznym, oraz politycznym. W przeszłości był zastępcą  redaktora naczelnego „Gazety Finansowej”, publicystą magazynów „Home &Market” i „Gentleman”. Z aktywnej pracy dziennikarskiej wyeliminowała go ciężka choroba. Obecnie jest zastępcą redaktora naczelnego polsko-ukraińskiego portalu internetowego „ A-4” .